فرشته سریقطعاً دانستن تاریخچه بانک در ایران بسیار لذت بخش است. تاریخچه بانک در ایران شامل دوره های مختلفی می شود که هر یک دارای تحلیل و بررسی مخصوص به خود است. در این مقاله هدف ما این است که دوره های مختلف از بانکداری در ایران را مورد بررسی قرار دهیم و در نهایت به جدیدترین مسائل در این زمینه بپردازیم.
دوره اول از تاریخچه بانک در ایران
به طور کلی تاریخچه بانک در ایران به دوره قبل از هخامنشی باز می گردد، پیش از دوره سلطنت هخامنشیان بانکداری به صورت ابتدایی مرسوم بوده است و این طور که در بررسی و تحقیق ها دیده می شود چنین سیستمی تنها برای معابد و همینطور شاهزادگان بوده و مردم عادی اجازه استفاده از آن را نداشتند. با اتمام دوره هخامنشیان شاهد رونق گرفتن وضعیت بازرگانی در ایران بودیم و به اصطلاح بهتر پول های مسکوک به طور جدی رایج شد.
یکی از معروف ترین بانک ها در این زمینه اجیبی نام دارد. این بانک به مهاجران هوی که مقیم بابل بودند تعلق داشت. در این بانک عموماً یک سری امور بانکی عمومی صورت می گرفت، مثلا فرد می توانست سپرده ایجاد کنم و همینطور از وام های موجود استفاده کند. البته در چنین سیستم هایی اجازه رهن گرفتن ملک نیز وجود دارد و سرمایه ای برای خرید منزل در اختیار افراد قرار می گرفت. یکی از بخش های جالب در این سیستم وجود وام های مناسب برای کشتی های حمل بار بود که توانست بسیار مؤثر واقع شود.
دوره دوم از تاریخچه بانک در ایران
به طور کلی در دوره های قرون وسطی تا اوایل قرن نوزدهم وقتی صحبت از بانکداری بود افراد به فعالیت های صرافی اشاره می کردند. در شهرهایی از قبل تبریز، مشهد و تهران و همینطور اصفهان، شیراز و بوشهر یک سری مراکز عمده تجاری دیده می شود که در این زمینه فعالیت می کردند. شایان ذکر است که در این از تاریخ هیچ نوع مؤسسه دولتی و یا خارجی در داخل کشور فعالیت نمی کرد و تمامی روند های انتقال وجه چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور توسط صرافان صورت می گرفت.
قطعاً برایتان جالب است که اسامی صرافی های مشهور در آن دوره را بدانید، مؤسسات صرافی عمده در آن روزگار شامل تجارتخانه برادران تومانیانس و همینطور تجارتخانه جمشیدیان و جهانیان بوده است که تنها تا سال 1300 هجری شمسی فعالیت کرده و پس از آن دیگر فعالیتی نداشته اند.
دوره قبل از انقلاب تاریخچه بانک در ایران
در تاریخچه بانک در ایران این دوره مشهور به سومین دوره بانکداری است. در نظر داشته باشید که اولین بانکی که در ایران تأسیس شد ” بانک جدید شرق” نام گرفت. این بانک به طور کلی حوزه عملیاتی در بخش های جنوبی آسیا داشت.
تأسیس این بانک به سال 1266 شمسی باز می گردد که البته برای تأسیس آن نیازی به هیچ امتیازی نبود و فعالیت این بانک در شمال شرقی میدان توپخانه شروع شد.
بانک تجارت فعلی این در این مکان قرار داشته و مشغول به کار است.
مورد بعدی در این زمینه بانک شاهی ایران است، مقر اصلی این بانک در لندن بوده است و تمامی قوانین آن نیز طبق سیاست های انگلستان صورت پذیرفته است. این بانک کار خود را از سال 1296 آغاز کرده است و به نوعی اولین اسکناس های بانکی را در ایران به چاپ رسانده است. در ابتدای سال 1309 حق چاپ اسکناس از این بانک خریداری شد و از آن پس بانک ملی در این پروسه نقش پر رنگ خود را آغاز کرد.
بانک شاهی ایران به مدت سه سال در ایران به طور جدی به فعالیت مشغول شد. روند کاری آن تا سال 1331 بدون مجوز دنبال شد و پس از پایان امتیاز 60 ساله خود نام جدیدی برای آن به عنوان بانک انگلیس در ایران و خاورمیانه انتخاب شد.
در آن سالها بانکهای دیگری نیز به صورت کم رنگ به فعالیت مشغول بودند به عنوان مثال در سال 1270 بانک استقراضی ایران مشغول به کار بود و در سال 1303 نیز بانک عثمانی فعالیت داشت. در سال 1303 بانک روس و ایران فعالیت کرده و در سال 1304 نیز بانک پهلوی قشون که پس از آن به بانک سپه تغییر کرد مشغول به کار شد.
در سال 1305 موسسه رهنی ایران کار خود را آغاز کرد البته پس از تأسیس بانک کلی ایران این مؤسسه جزیی از بانک ملی شد و در بعضی از بخش های تاریخچه بانک در ایران دیده شده است که افراد آن را به بانک کارگشاهی می شناختند.
تاریخچه بانک در ایران بخش های خصوصی و مرکزی
با توجه به شرایط سوددهی متغیر دیر یا زود باید بانک های بخش های خصوصی فعالیت خود را آغاز می کردند. اولین بانک خصوصی در کشورمان بانک بازرگانی ایران نام داشت، این بانک بر اساس قانون تجارت و همینطور شکل شرکت های سهامی عام تأسیس شد. این روند سبب شد تا راه برای تأسیس بانک های خصوصی دیگر بسیار هموارتر شود. در نظر داشته باشید که در اوایل سال 1330 پنج بانک خصوص دیگر نیز به لیست بانک های خصوصی اضافه شدند: بانک های عمران، صادرات، بیمه بازرگانی و ، تهران و پارس در این لیست قرار دارند.
مورد بعدی در خصوص بانک های مرکزی ایران بود، در سال 1339 بانک مرکزی در ایران به تأسیس رسید و این موضوع سبب شد تا فعالیت های غیر انتفاعی بانک ملی به بانک مرکزی واگذار شود. در نظر داشته باشید که بانکداری دولت و همینطور عملیاتی از این دست دیگر در بانک مرکزی صورت می پذیرفت. اینطور که از تاریخچه بانک در ایران بر می آید روند پیشرفت بانکداری از سال 1350 بسیار قدرت یافت و افراد به سمت شبکه های شتاب کشیده شدند در سال 1381 اولین سیستم های شتاب در ایران راه اندازی شد و این تحول بزرگ سبب شد تا افراد بتوانند بسیاری از کارهای خود را بدون مراجعه به بانک انجام دهند. در پروسه پیشرفت بانکداری در ایران شاهد سیستم های پیام رسان مالی، انتقال وجه و بسیاری از امکانات و خدمات دیگر هستیم و این موضوع سبب می شود که بررسی تاریخچه بانک در ایران بسیار ارزشمند تر باشد.
