zksync چیست؟ پروتکل لایه دو، با ویژگی‌های جذاب

بلاکچین اتریوم شبکه‌ای است که محبوبیت و امکانات زیادی دارد اما کارمزدهای نجومی آن، باعث شده تا بسیاری از این شبکه ناراضی باشند. واقعیت این است که هرچقدر هم که اتریوم راه‌حل‌های جدیدی برای این مشکل ارائه کند اما باز هم پروژه‌های DeFi و NFT انرژی قابل توجهی در هر تراکنش مصرف می‌کنند و این یعنی یک مشکل دوباره! پس چه باید کرد؟ اینبار ما قصد داریم یک راه‌حل لایه دو به نام ZkSync را معرفی کنیم که ادعا می‌کند کاربران می‌توانند به کمک آن با هزینه کمتر و سرعت بیشتر در بلاکچین اتریوم نقل و انتقال انجام دهند. طی آخرین اخبار اعلام شده ایردراپ زد کی سینک بین کاربران توزیع شد.

zksync چیست؟

در ابتدا نگاهی به پروژه zksync می‌اندازیم. هر شرکت، مجموعه و نهادی در دنیای ارزهای دیجیتال برای بهبود شبکه‌های بلاک چینی، طرح‌ها و پروژه‌های مختلفی در دستور کار دارد. یکی از پروژه‌های پر سر و صدا، پروژه زد کی سینک zksync است که به تازگی نیز ایردراپ آن توزیع شد. کاربران با انجام موارد زیر شامل ایردراپ می‌شدند.

1. استفاده از zkSync Lite و zkSync Era
2. انجام تراکنش‌ها در مین‌نت (بیش از 1000 دلار)
3. فعالیت در تست‌نت
4. تعامل با برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps)
5. تعامل با پروژه‌های مرتبط

در حال حاضر zkSync اعلام کرد که حدود 695,232 کیف‌پول واجد شرایط دریافت توکن ZK هستند. این ایردراپ شامل 17.5% از کل 21 میلیارد توکن ZK است که به کاربران منتخب اختصاص داده شده است. این کیف‌پول‌ها قبل از تاریخ 24 مارس 2024 باید با شبکه‌های zkSync Era یا zkSync Lite تعامل داشته باشند.

اما این پروژه روی چه موضوعی تمرکز دارد؟ هدف اصلی این پروژه بهبود مقیاس‌پذیری بلاکچین اتریوم است.

مقیاس‌پذیری در بلاک چین یعنی توانایی شبکه در پردازش یا اداره کردن تراکنش‌ها در یک ثانیه. واضح است که هرچه این مقدار زیاد‌تر باشد، یعنی شبکه بتواند در عرض یک ثانیه، تراکنش‌ها بیشتری را پردازش کند، حجم تراکنش‌ها بیشتر شده، تریدرهایی بیشتری می‌توانند در شبکه فعالیت داشته باشند و در نهایت سوددهی بیشتری را از آن انتظار داریم.

به طور مثال بیت کوین در هر ثانیه فقط قادر به انجام ۷ تراکنش است و به همین دلیل استخراج آن سخت‌تر از بقیه ارزهای دیجیتال است. البته قطعا عوامل دیگری هم دخیل هستند، اما مقیاس‌پذیری کم، تأثیر به سزایی در این موضوع دارد.

حال زی کی سینک پروژه جذابی است که ادعا دارد می‌تواند با استفاده از الگوریتم‌ها و روش‌های مدرن مانند استفاده از ماشین مجازی (Vitrtual Machine ) مقیاس‌پذیری شبکه اتریوم را به طرز چشمگیری افزایش بدهد.

آشنایی با مفهوم پروتکل لایه دو

اجازه دهید در ابتدا دو مفهوم مهم را مرور کنیم. در هر شبکه پروتکل یعنی قوانینی که مطابق استاندارهای شبکه برای انتقال اطلاعات وضع شده‌اند. مفهوم لایه دو (L2) در شبکه اتریوم نیز مجموعه‌ای از روش‌ها و پروتکل‌هایی را شامل می‌شوند که روی مقیاس‌پذیری شبکه اتریوم متمرکز هستند. در این روش یک شبکه بلاکچینی دیگر به صورت مجازی و موقت روی بلاک چین اصلی ساخته می‌شود تا به سریع‌تر شدن انتقال اطلاعات کمک کند. 

زد کی سینک چگونه کار می‌کند؟

ادعای پروژه‌ زد کی سینک این است که می‌تواند با استفاده از رول آپ‌های زد کی (ZK-Rollup) به بهبود زیرساخت‌های نرم‌افزاری آن بپردازد. هدف رول آپ‌ها کاهش بار ترافیک شبکه بلاک چین است. به عبارت دیگر آن‌ها اطلاعات را از لایه اول اتریوم گرفته و پس از اعمال تغییرات مختلف (که شامل فشرده‌سازی و رمزنگاری آن‌ها است) در لایه دوم شبکه مورد استفاده قرار می‌دهند. یعنی پردازش اطلاعات به جای اینکه روی شبکه اتفاق بیفتد و سرعت تراکنش‌ها را کم کند، در یک فضای مجازی و موقت و به طور موازی در خارج از شبکه مورد پردازش قرار می‌گیرد و نتیجه با سرعت مطلوب به شبکه منتقل می‌شود. هدف این کار انتقال ساده و سریع اطلاعات بین لایه‌های اول و دوم شبکه اتریوم است.

 با این کار:

• مبادله توکن‌ها سریع‌تر انجام می‌شود.
• تراکنش‌ها بهتر مانیتور می‌شوند.
• هرگونه واریز و برداشت راحت‌تر صورت می‌پذیرد.

 از طرفی کاربران می‌توانند بدون محدودیت‌های مختلف NFT خود را بسازند و با آن فعالیت داشته باشند. پس نقطه‌ضعف اصلی برخی از شبکه‌های بلاکچینی که در زمینه ایجاد NFT ها به مشکل برمی‌خورند نیز با این روش، تا حدود زیادی برطرف می‌شود.

 در زد کی سینک همچنین عبارت «رول آپ مبتنی بر اثبات دانش صفر» را زیاد می‌بینیم. این عبارت به چه معناست؟

رول آپ مبتنی بر اثبات دانش صفر به صورت خلاصه به الگوریتم‌هایی گفته می‌شود که هدفشان ادغام چند تراکنش در یک تراکنش است. با این کار علاوه بر سرعت بیشتر، شاهد کاهش چشمگیر کارمزد شبکه هستیم. فرض کنید که می‌خواهید ۱۰ فایل را برای یک نفر بفرستید. اگر این ۱۰ فایل را به صورت مجزا و متمایز بفرستید، سرعت انتقال بیشتری دارد یا اینکه همه آن‌ها را در یک فایل زیپ قرار داده و سپس ارسال کنید؟ می‌توان گفت رول آپ ‌ها فعالیتی مشابه مثال بالا دارند و کارشان خلاصه‌سازی اطلاعات برای انتقال سریع آن‌ها است.

توکن ZK چیست؟

توکن ZK به عنوان ابزار اصلی و توکن حاکمیتی در اکوسیستم zkSync عمل می‌کند و نقش مهمی در حفظ و ارتقای عملیات پروتکل ایفا می‌کند.

یکی از موارد استفاده اولیه آن پرداخت هزینه تراکنش در شبکه zkSync است. با استفاده از توکن‌های ZK برای کارمزد، کاربران از هزینه‌های کمتری در مقایسه با شبکه اصلی اتریوم بهره می‌برند. این به کاربران انگیزه می‌دهد تا zkSync را برای تراکنش‌های خود انتخاب کنند، در نتیجه فعالیت شبکه و نقدینگی آن افزایش می‌یابد.

علاوه بر کارمزد تراکنش، توکن ZK در چارچوب حاکمیت zkSync مرکزی است. دارندگان توکن می‌توانند با رای دادن به پیشنهادات کلیدی که بر مسیر آینده پروتکل تأثیر می‌گذارد، در فرآیند تصمیم گیری شرکت کنند. این مدل حکمرانی غیرمتمرکز تضمین می‌کند که اکوسیستم zkSync به گونه‌ای تکامل می‌یابد که منعکس کننده منافع جمعی جامعه آن باشد. تصمیم‌گیری‌ها در مورد ارتقای پروتکل، تنظیمات پارامترها و معرفی ویژگی‌های جدید از طریق مشارکت فعال دارندگان توکن ZK شفاف‌تر و دموکراتیک‌تر می‌شوند.

توکن ZK همچنین نقشی حیاتی در ایجاد انگیزه در امنیت شبکه و مشارکت دارد. کاربران می‌توانند توکن‌های ZK خود را برای پشتیبانی از زیرساخت امنیتی شبکه به اشتراک بگذارند. استیک کننده‌ها با توکن‌های ZK اضافی پاداش می‌گیرند و به آن‌ها انگیزه مالی می‌دهند تا به انعطاف‌پذیری و ثبات شبکه کمک کنند. این مکانیسم نه تنها امنیت را افزایش می‌دهد، بلکه تعهد طولانی‌مدت شرکت‌کنندگان را تشویق می‌کند و جامعه قوی‌تر و متعهدتر را تقویت می‌کند.

در نهایت، توکن ZK برای ایجاد انگیزه برای تامین نقدینگی در اکوسیستم zkSync استفاده می‌شود. ارائه دهندگان نقدینگی با توکن‌های ZK برای افزودن نقدینگی به استخرهای مختلف پاداش دریافت می‌کنند که برای عملکرد روان صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) و سایر برنامه‌های کاربردی DeFi در حال اجرا در zkSync ضروری است. با ارائه پاداش در توکن‌های ZK، zkSync اطمینان حاصل می‌کند که نقدینگی کافی برای حمایت از معاملات با حجم بالا و سایر فعالیت‌های مالی در دسترس است، در نتیجه سودمندی و جذابیت کلی پلتفرم را افزایش می‌دهد. این استفاده جامع از رمز ZK در چندین جنبه از اکوسیستم بر اهمیت آن در پذیرش و موفقیت zkSync تاکید می‌کند.

ZK توکنومیک

کاربرانی که علاقه‌مند به خرید ارز ZK هستند، می‌توانند از خدمات صرافی ارز دیجیتال ایرانیکارت استفاده کنند. این فرآیند شامل ثبت نام و احراز هویت در ایرانیکارت، ثبت درخواست خرید و سپس تایید فاکتور پرداخت است. پس از تایید فاکتور رمزارز بلافاصله به کیف پول کاربر واریز خواهد شد.

چه چیزی رول آپ zksync را متمایز می‌کند؟

رول‌آپ zkSync به دلایل متعددی از سایر راهکارهای مقیاس‌پذیری اتریوم متمایز می‌شود. در ادامه برخی از این ویژگی‌های متمایز را بررسی می‌کنیم:

• تکنولوژی Zero-Knowledge Rollup:

zkSync از فناوری Zero-Knowledge Rollup (ZK-Rollup) استفاده می‌کند که به دلیل امنیت بالا و کارایی بهتر در مقایسه با سایر روش‌های رول‌آپ (مانند Optimistic Rollup) شناخته شده است. ZK-Rollup می‌تواند تراکنش‌ها را به صورت بسیار فشرده و با استفاده از اثبات‌های رمزنگاری که نیاز به تأیید نودها را کاهش می‌دهد، پردازش کند.

• سازگ​اری با ماشین مجازی اتریوم (EVM):

zkSync اولین ZK-Rollup است که با ماشین مجازی اتریوم (EVM) کاملاً سازگار است. این ویژگی به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد که برنامه‌های خود را به راحتی از اتریوم به zkSync منتقل کنند بدون اینکه نیاز به تغییرات عمده‌ای در کدهای خود داشته باشند.

• ​کارمزد ​پایین تراکنش:

یکی از اهداف اصلی zkSync کاهش هزینه‌های تراکنش برای کاربران است. استفاده از ZK-Rollup به zkSync امکان می‌دهد تا تراکنش‌ها را با هزینه‌های بسیار کمتری نسبت به تراکنش‌های اصلی اتریوم پردازش کند.

• سرعت ​و مقی​اس‌پذیری:

zkSync قادر است تعداد زیادی از تراکنش‌ها را به صورت همزمان پردازش کند، که این امر باعث افزایش سرعت شبکه و مقیاس‌پذیری آن می‌شود. این ویژگی در مواردی مانند دیفای و سایر برنامه‌های غیرمتمرکز که به پردازش سریع و ارزان تراکنش‌ها نیاز دارند، بسیار مفید است.

• امنیت: 

با استفاده از اثبات‌های رمزنگاری پیچیده، zkSync سطح بالایی از امنیت را برای کاربران خود فراهم می‌کند. همچنین، با گذشت زمان و افزایش تعداد کاربران و توسعه‌دهندگان، zkSync به سمت تمرکززدایی بیشتر حرکت خواهد کرد. کارشناسان معتقدند که zkSync می‌تواند به یکی از پروژه‌های برجسته در فضای بلاکچین تبدیل شود. 

بهترین پروژه‌های پروتکل zksync

لازم به ذکر است که پروژه زد کی سینک در نسخه‌های مختلف و در پلتفرم‌های گوناگون ارائه شده است که در ادامه 7 پروژه محبوب در اکوسیستم zkSync را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

1- SyncSwap

SyncSwap به عنوان یک بازارساز خودکار (AMM) با رابط کاربری کاربرپسند فعالیت می‌کند. از نظر ارزش کل قفل‌شده (TVL) در zkSync پیشتاز است و به دلیل ادغام منحصر به فرد با API GeckoTerminal متمایز می‌شود. ویژگی‌هایی مانند ساختار کارمزد انعطاف‌پذیر تجربه معاملاتی بی‌نقصی را برای کاربران فراهم می‌کند.

یکی از عناصر قابل توجه SyncSwap، ادغام Wiget از API GeckoTerminal است که به کاربران امکان دسترسی به نمودارهای جفت‌های معاملاتی را می‌دهد. این ادغام به معامله‌گران کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری سفارشات خود را ثبت کرده و تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند.

2- ZeroLend

ZeroLend یک پروتکل وام‌دهی است که بر اساس فناوری zkSync ساخته شده و توسط پروژه‌های برجسته اوراکل Chainlink و Pyth Network پشتیبانی می‌شود. ادغام دارایی‌های دنیای واقعی (RWA) ویژگی منحصر به فردی است که فرصت‌های بیشتری را برای کاربران فراهم می‌کند تا از دارایی‌های واقعی در فضای DeFi استفاده کنند.

3- Mute.io

Mute.io از پروژه NIX تکامل یافته و با استفاده از فناوری zkSync به یک راه‌حل مقیاس‌پذیر لایه دوم برای اتریوم تبدیل شده است. Mute Switch، به عنوان یک DEX AMM، با ویژگی سفارش محدود متمایز می‌شود و امکانات متنوعی را برای تعامل با اکوسیستم DeFi ارائه می‌دهد.

4- zkSwap Finance

zkSwap Finance یک DEX است و مفهوم Swap to Earn را در اکوسیستم zkSync Era معرفی کرده است. این پلتفرم با ارائه مدل انگیزشی منحصر به فرد، کاربران را برای مشارکت در پلتفرم تشویق می‌کند.

5- Maverick Protocol

Maverick Protocol با معرفی LPing جهت‌دار، مکانیزمی جدید در AMM ها، به عنوان یک پروتکل برجسته در فضای DeFi شناخته می‌شود. این پروتکل قابلیت‌های Uniswap V۲ و V۳ را ترکیب کرده و تجربه معاملاتی بهینه‌ای را ارائه می‌دهد.

6- Velocore

Velocore با استفاده از مکانیزم ve (3.3) که توسط Solidly توسعه یافته است، عملیات نقدینگی را بهبود می‌بخشد. این پلتفرم همچنین مکانیزم نقدینگی متعلق به پروتکل را معرفی کرده تا سودآوری عملیات نقدینگی را به حداکثر برساند.

7- SpaceFi

SpaceFi یک پلتفرم جامع است که محصولات مختلف DeFi را یکپارچه کرده و تجربه‌ای ساده و امن برای کاربران فراهم می‌کند. این پلتفرم در حال حاضر بر روی بلاک‌چین Evmos و لایه دوم zkSync فعالیت می‌کند و قصد توسعه بر روی سایر زنجیره‌های EVM مانند Celo را دارد.

آینده و چالش‌های پیش روی zksync

اگر این پروژه بتواند موفق شود و اهداف خود برسد، قطعا شاهد افزایش سرعت اجرا در تراکنش‌های شبکه اتریوم خواهیم بود. اما هنوز مشکل کارمزد به قوت خود باقی خواهد ماند. از این رو احتمالا در پروژه‌های آینده zksync روی کاهش کارمزدها کار خواهد شد. از طرفی بحث همگام‌سازی با دیگر شبکه‌ها هم چنان مدنظر توسعه‌دهندگان این پروژه خواهد بود. بحث امنیتی نیز از دیگر چالش‌هایی است که باید ببینیم پروتکل zksync چه راهکاری برای بهبود آن دارد؟

با توجه به اخبار منتشرشده در فضای وب، سرمایه بسیار بالایی برای این کار جمع‌آوری شده است. پروژه zkSync تا به امروز بیش از ۴۵۸ میلیون دلار سرمایه از سرمایه‌گذاران برجسته مانند Andreessen Horowitz (a16z)، Dragonfly Capital، Blockchain Capital و ConsenSys جذب کرده است. جالب است بدانید پروژه مشابه قبلی (پروژه آربیتروم) فقط یک‌سوم سرمایه اولیه آن را داشت اما به بزرگ‌ترین ابردراپ تاریخ ارزهای دیجیتال بدل شد.

zksync کمتر از انتظارات

از چند سال پیش که روز به روز به تعداد کاربران اتریوم افزوده شد، مشکلات سرعت تراکنش و کارمزدها نیز به دنبال آن بیشتر و بیشتر شد. این بود که پروژه‌های مختلفی مانند زد کی سینک نیز وارد شدند تا علاوه بر حل این مشکلات خود نیز پیشرفت کنند. همانطور که خواندید zkSync یک راه‌حل مقیاس‌پذیری لایه ۲ اتریوم است که از فناوری ZK-rollup برای فعال کردن تراکنش‌های سریع‌تر، ارزان‌تر و امن‌تر استفاده می‌کند. خوشبختانه از زمانی که این پروژه در سال ۲۰۱۹ ظهور کرد، نشان داده است تراکنش‌های اتریوم می‌توانند کارآمدتر، یکپارچه‌تر و ارزان‌تر شوند. این یعنی زد کی سینک تاکنون توانسته به اهداف خود برسد اما باید دید آیا می‌تواند به این راه ادامه دهد؟