بلاکچین چیست و چه کاربردهایی دارد؟
بهترین پاسخ برای «بلاکچین چیست» را میتوان به این صورت بیان کرد: «بلاکچین (Blockchain) یک دفترکل مشترک و تغییرناپذیر است که فرآیند ثبت و ذخیرهسازی دادهها را در یک شبکه دیجیتالی توزیع شده تسهیل میکند». درحالی که ظهور رمزارزها بهویژه بیت کوین، منجر به رسمیت شناختن فناوری بلاکچین شد، اما امروزه جهان به کاربردهای گستردهتر این فناوری پی برده است. این مقاله از صرافی ارز دیجیتال ایرانیکارت به معرفی فناوری بلاکچین، انواع آن، مزایا و معایب هر کدام و چشماندازی از این فناوری میپردازد. برای یافتن پاسخ جامعتری از سوال بلاکچین چیست به مطالعه ادامه دهید.
بلاکچین چیست؟
قبل از پرداختن به مفهوم تخصصی بلاکچین چیست، اجازه دهید ذهن شما را با یک مثال ساده آماده کنیم.
مثالی برای سادهسازی مفهوم بلاکچین چیست
فرض کنید شما مالک یک شرکت هستید و یک دفترکل حسابداری دارید که تمام گزارشها و رویدادهای شرکت خود را در آن ثبت کردهاید. برای ثبت گزارشهای مالی و حسابداری آتی شرکت خود در این دفتر، یک حسابدار استخدام میکنید و از او می خواهید پایان هر ماه، دفتر حسابداری را با گزارشهای جدید بهروز کند و در اختیار شما قرار دهد تا چیزی از قلم نیفتد.
این روش ثبت اطلاعات، یک مشکل اساسی دارد؛ زیرا شخص حسابدار میتواند به سلیقه خود اطلاعات را دستکاری کند و بدون آنکه شما متوجه شوید (یا با تاخیر مطلع شوید) اطلاعات خلاف واقع را به شما گزارش دهد. برای رفع این موضوع، یک راهحل این است که به جای یک حسابدار، دو شخص حسابدار استخدام کنید. سپس به هرکدام از آنها یکی یک نسخه از آخرین دفترکل حسابداری را تحویل دهید و از آنها بخواهید در ماههای آتی، هر شخصی گزارشهای شرکت را در نسخه تحویلی خود ثبت کند و آخر ماه به شما تحویل دهد.
پایان هر ماه، دو نسخه تحویلی را با هم مقایسه میکنید، اگر مغایرتی نداشته باشند، احتمالا آنها کار خود را درست انجام دادهاند و هر آنچه اتفاق افتاده، گزارش شده است. با اینوجود، بازهم این امکان وجود دارد که دو حسابدار استخدام شده با هم توافق کرده و اطلاعات خلاف واقع، اما یکسان به شما گزارش کرده باشند.
برای کاهش دادن احتمال این نوع توافق، میتوانید تعداد بیشتری حسابدار استخدام کنید. همچنین اگر این شرایط را فراهم کنید که حسابدارهای استخدام شدهای شما نسبت به هم ناشناس و امکان ارتباط مستقیم با یکدیگر را نداشته باشند، احتمال دستکاری دفترکل حسابداری شما و گزارشهای نادرست به شدت کاهش مییابد. این به آن دلیل است که هر حسابدار میداند که به جز او، چند نفر دیگر به دفترکل دسترسی دارند و گزارش ارسال میکنند، پس سعی میکند وظایف خود را درست انجام دهد. این روش ذخیرهسازی اطلاعات با یک الگوریتم خیلی یکپارچهتر و گستردهتر، چیزی است که در بلاکچین استفاده میشود.
بهعبارتدیگر، بلاکچین را میتوانید در قالب یک ساختار دادهای تصور کنید که لیستی درحالرشد از بلاکهای اطلاعاتی را شامل میشود؛ طوری که هر واحد از بلاکها و اطلاعات مندرج در آنها را نه میتوان حذف کرد و نه تغییر داد. برای درک بهتر بلاکچین به فایلی فکر کنید که دایما رشد میکند و رکورد تمام تراکنشها یا اطلاعات موجود در خود را به طور دایم نگه میدارد. بلاکچین در اصل، فناوری زیربنای برترین رمزارز بازار ارزهای دیجیتال یعنی بیتکوین است.
معرفی مفهوم بلاکچین
بلاکچین یک پایگاهداده توزیع شده از سوابق تمام تراکنشها یا رویدادهای دیجیتالی است که اجرا شده و بین تمام طرفهای شرکتکننده در آن تراکنش یا رویداد به اشتراک گذاشته خواهد شد. یک شبکه بلاکچینی طوری طراحی میشود که هر تراکنش در آن تاییدیه اکثریت شرکتکنندگان در آن شبکه را دارد.
به عبارتی دیگر، میتوان گفت بلاکچین شامل یک دفترکل دیجیتال توزیع شده (DLT) است که دادهها را از هر نوعی میتواند ذخیره کند؛ یک بلاکچین میتوان اطلاعات مربوط به تراکنشها ارزهای دیجیتال، مالکیت داراییهای غیرقابلتعویض یا NFT شده، قراردادهای هوشمند در سیستمهای مبتنی بر امور مالی غیرمتمرکز ((DeFi و… را ثبت کند. اساسا فناوری بلاکچین به این صورت است که تراکنش را در دفترکل دیجیتالی که در شبکه توزیع شده، ثبت میکند و در نتیجه آن را غیر قابل دستکاری میکند. هر چیز باارزشی مانند مالکیت زمین، اتومبیل و غیره را میتوان در بلاکچین بهعنوان یک تراکنش تعریف و ثبت کرد.
در مقایسه با یک پایگاهداده معمولی، مشخصههای بلاکچین چیست؟
درحالیکه هر پایگاهداده معمولی نیز میتواند انواع اطلاعات را ذخیره کند، بلاکچین از این نظر منحصربهفرد خواهد بود که کاملا غیرمتمرکز است؛ بهجای نگهداری در یک مکان یا توسط یک نهاد متمرکز (صفحه گسترده اکسل یا پایگاهداده یک بانک مرکزی را در نظر بگیرید)، در بلاکچین کپیهای یکسانی از یک پایگاهداده در چندین رایانه که در سراسر یک شبکه پخش شدهاند، نگهداری میشود. در سیستمها بلاکچینی به هر کدام از این کامپیوترهای یکتا یک گره یا نود (Node) میگویند.
بیتکوین، محبوبترین ارز رمزنگاری شده، بهعنوان نمونهای از یک سیستم مبتنی بر بلاکچین است که برای اولینبار از این فناوری استفاده کرد و مفهوم آن را برای دنیا آشکار کرد؛ در سال 2008 شخص یا گروهی ناشناس به نام ساتوشی ناکاموتو در یک مقاله که کاغذسفید یا وایت پیپر بیتکوین نامیده میشود، این رمزارز را بهعنوان یک سیستم نقدی الکترونیکی همتا به همتا (Peer-to-Peer Electronic Cash System) معرفی کرد و شناخت فناوری بلاکچین برای جهان راحتتر کرد.
به طور خلاصه میتوان گفت که ویژگیهای کلیدی یک بلاکچین شامل موارد زیر است:
- بلاکچین نوع خاصی از پایگاهداده است.
- بلاکچینها غیرمتمرکز هستند.
- تفاوت اصلی بلاکچین با یک پایگاهداده معمولی در ساختار ذخیرهسازی یا نحوه ذخیره اطلاعات است؛ بلاکچینها دادهها را در بلاکهای مختلفی که به هم متصل شدهاند، ذخیره میکنند. سپس با اضافه شدن اطلاعات جدید به این شبکه، آن اطلاعات و تمام دادههای موجود در بلاکهای قبلی، رمزنگاری شده و در قالب یک بلاک جدید به شبکه اضافه میشوند. از این طریق، دادهها به ترتیب زمانی با هم زنجیر خواهند شد.
- انواع مختلفی از اطلاعات را میتوان در یک بلاکچین ذخیره کرد.
- بلاکچین تغییرناپذیری و شفافیت را به همراه دارد.
تاریخچهای از روند تکامل بلاکچین
فناوری بلاکچین توسط برخی بهعنوان انقلابیترین نوآوری از زمان پیدایش اینترنت در نظر گرفته میشود. همچنین از این فناوری بهعنوان پایه و اساس وب 3 که آینده اینترنت است، نام میبرند. در ادامه تاریخچه از روند تکامل بلاکچین را مورد بررسی قرار میدهیم:
سال 1991: دو محقق دانشمند به نامهای استوارت هابر (Stuart Haber) و دبلیو اسکات استورنتتا (W. Scott Stornetta) به دنبال یک راهحل عملی برای ثبت اسناد دیجیتالی بودند که نتوان آنها را تعدیل یا دستکاری کرد. در این سیستم جدید، باید اسناد دارای یک مهر زمانی باشند و در شبکهای از بلاکهای اطلاعاتی ذخیره شوند. این ایده بود که برای اولین بار به فناوری بلاکچین یا زنجیرهای از بلاکها اشاره کرد.
سال 1992: پس از آن در سال 1992، روش «درخت مرکل» (Merkle tree) با استفاده از راهحل توسعهیافته هابر و استورنتتا و با برخی ویژگیهای بیشتر معرفی شد؛ در این روش، از یک زنجیره ایمن شبکهای که چندین رکورد داده را در یک توالی ذخیره میکرد، استفاده شد. ازاینرو، فناوری بلاکچین برای ذخیره تعدادی سند در یک بلاک کارآمد شد. با این حال، این فناوری تا زمانی که شرایط ثبت اختراع آن در سال 2004 به وجود آمد، بلااستفاده شد.
سال 2004: در این سال، هال فینی (Hal Finney)، فعال رمزنگاری، سیستمی را برای پول نقد دیجیتالی معرفی کرد که به عنوان «اثبات کار قابل استفاده مجدد» (Reusable Proof of Work) شناخته میشود. این مرحله تغییر دهنده بازی در تاریخ فناوری بلاکچین و رمزنگاری بود، زیرا با ثبت مالکیتها داراییهای دیجیتال در یک سرور قابل اعتماد، مشکل «دوبار خرج کردن» (Double Spending) را رفع میکرد.
سال 2008: هویتی ناشناس به نام ساتوشی ناکاموتو مفهوم «بلاکچین توزیع شده» (Distributed Blockchain) را در وایت پیپر بیتکوین معرفی کرد. ساتوشی مدل درخت مرکل را اصلاح و سیستمی ایجاد کرد که ایمنتر بود و تاریخچه کامل تبادل دادهها را در بر داشت؛ سیستم او مبتنی بر یک شبکه همتا به همتا با پیروی از مهر زمانی بود که از علم رمزنگاری استفاده میکرد. راهحل ارایه شده توسط ساتوشی آنقدر مفید واقع شد که علم رمزنگاری را به ستون فقرات فناوری بلاکچین تبدیل کرد.
سال 2009: در این سال، ساتوشی ناکاموتو وایت پیپر بیتکوین را در اینترنت منتشر کرد و از آن زمان به بعد تکامل بلاکچین امیدوارکننده و به یک نیاز اصلی در زمینههای مختلف تبدیل شد.
سال 2014: سال 2014 نقطه عطفی برای فناوری بلاکچین است، زیرا این فناوری فراتر از استفاده در سیستم بیتکوین شناخته شد؛ در آن زمان، موسسات مالی و سایر صنایع تمرکز خود را از ارزهای دیجیتال به توسعه فناوریهای بلاکچین تغییر دادند.
سال 2015 تا 2023: در سال 2015 شبکه مبتنی بر بلاکچین اتریوم راهاندازی شد؛ بنابراین توسعهدهندگان قادر به نوشتن قراردادهای هوشمند وdApp هایی شدند که میتوانستند در یک شبکه بلاکچینی مستقر شوند و کاربردهای فناوری بلاکچین از این طریق گستردهتر شد. طوری که تا به امروز بیش از هزاران استارتاپ و شرکتها بزرگی مانند گوگل، به این فناوری و راهحلهای مبتنی بر آن جذب شدهاند. آنها همچنین چشمانداز روشنی به کاربردهای بلاکچین در صنعتهای مختلف نظیر زنجیره ارزش (Value Chains)، تجارت بینالمللی (International Trade)، مالی و بانکداری غیرمتمرکز (Decentralized Finance and Banking) و… دارند.
تکنولوژی و نحوه عملکرد بلاکچین
نام بلاکچین برای این فناوری بهصورت تصادفی انتخاب نشده و به معنای واقعی کلمه عبارت بلاکچین (بلاک + زنجیره (Block + Chain)) بیانگر نحوه عملکرد و تکنولوژی ناشی از این فناوری است. همانطور که در ابتدای مقاله اشاره شد، دفترکل دیجیتال در یک شبکه بلاکچینی به حالت یک «زنجیره» توصیف میشود که از «بلاک»های جداگانهای و حاوی داده، تشکیل شده است؛ در این بستر زنجیرهای برای ذخیره دادهها، هر وقت دادههای تازهای به شبکه اضافه میشود، یک بلاک جدید ایجاد شده و به زنجیره اضافه میشود.
همچنین تمام گرههای موجود در شبکه، یک نسخه از این دفترکل بلاکچینی را دارند و هر تغییری که در آن ایجاد میشود، در تمام نسخهها بهروزرسانی شده تا همه یکسان شوند؛ این الگوریتم و روش ذخیرهسازی خلاصهای از تکنولوژی پشت فناوری بلاکچین است که چگونگی عملکرد آن را به سادهترین حالت ممکن بیان میکند.
علاوه بر همه ویژگیهای پایگاه داده، بلاکچین قابلیت بینظیر و جالب دیگری به نام غیرمتمرکزسازی را دارد. این یعنی در Blockchain هیچ نهاد و شخصی کنترل را در دست ندارد و کاربران و به تعبیر درستتر شرکتکنندگان، مدیریت آن را بر عهده دارند. به عبارت دیگر میتوان گفت همه افراد در آن با هم برابرند و هیچکس بر دیگری قدرت یا برتری ندارد. برای پرداختهای بینالمللی، انتخابات الکترونیکی، کیف پولهای دیجیتال و هر موضوعی که نیاز به امنیت داشته باشد، میتوان از بلاکچین استفاده کرد.
شاید برای شما سوال باشد که یک تراکنش (خرید ارز دیجیتال، انتقال در کیف پول و …) در بلاکچین به چه صورتی انجام میشود؟ در پاسخ باید بدانید این فرآیند در چهار مرحله اصلی زیر رخ میدهد.
شروع تراکنش
در مرحله اول برای اجرای تراکنش در بلاکچین، تراکنش یا معامله باید تعریف شود. یعنی در ابتدا یک شخص درخواست انجام معامله یا تراکنش را بدهد. این معامله میتواند بین دو نفر، ترید یا انتقال به کیف پول یا هر چیز دیگری باشد. در هر بلوک از بلاکچین تراکنشهایی نگهداری میشوند که منتظرند توسط بلوکها و شرکتکنندگان تائید شوند. وقتی این تراکنشها تائید شوند، نوبت به اجرا شدن آنها میرسد.
تائید تراکنش
به طور کلی وقتی که یک معامله بین دو شخص انجام میشود، باید به تائید بلاکچین برسد. برای تایید شدن تراکنش توسیط بلاکچین، اطلاعات هر بلوک شامل اطلاعات تراکنش (مثل مبلغ و زمان)، اطلاعات شرکتکنندگان در معامله و شناسههای اختصاصی همان بلوک طبق مکانیسمهای خاصی مورد بررسی قرار میگیرند و در صورت همخوان بودن با قوانین، تایید میشوند. تایید تراکنش توسط بلاکچین به منظور جلوگیری از تقلب انجام میشود.
ذخیره تراکنش
پس از تائید اطلاعات و بررسی موارد ذکر شده تراکنش در بلاکچین انجام میشود. مثلا ارز دیجیتال به حساب کیف پول واریز میشود و اطلاعات رمزنگاریشده به بلوک اضافه میشود. تمامی اطلاعات تراکنش مانند زمان، مبلغ، آدرس کیفها و … در بلاکچین ذخیره میشوند و عموم افراد میتوانند رد صورت نیاز آنها را مشاهده کنند.
اضافه شدن بلاک
پس از تائید تراکنش، یک بلوک به بلاکچین اضافه میشود که اطلاعات تراکنش را در خود جای داده است. البته هر بلاک اطلاعات چندین تراکنش را در خود جای میدهد. اضافه شدن یک بلوک به بلاکچین نیز بر اساس توابع هش است. پس از ایجاد بلوک همه کاربران میتوانند اطلاعات کلی تراکنش را ببینند.
امنیت بلاکچین چطور تامین میشود؟
فناوری بلاکچین ساختاری از دادهها را با کیفیتهای امنیتی ذاتی ایجاد میکند، زیرا متکی به اصول رمزنگاری (کلید خصوصی و عمومی)، تمرکززدایی و اجماع است که اعتماد در تراکنشها را تضمین میکند. از آنجایی که در بلاکچینها، دادهها بهصورت بلاکهای ساختار یافتهای هستند و هر بلاک شامل یک تراکنش یا بستهای از تراکنشها است. همچنین هر بلاک جدید با یک الگوریتم منحصربهفرد، به همه بلاکها قبل از خود در زنجیره که رمزنگاری شدهاند، متصل میشود؛ دستکاری شبکه و حمله به آن تقریبا غیرممکن خواهد شد. از طرفی دیگر، چون تمام تراکنشهای درون بلاکها توسط یک الگوریتم اجماع تایید شدهاند، صحت و درستی هر تراکنش و به نوبه خود امنیت شبکه تقویت میشود.
در حقیقت میتوان گفت که نحوه ایجاد بلاکهای جدید در یک شبکه بلاکچینی، پاسخی است که چرا این فناوری بسیار امن در نظر گرفته میشود. اکثر گرهها باید قبل از اینکه یک بلاک جدید به دفترکل اضافه کنند، مشروعیت دادههای جدید (در داخل بلاک جدید) را تایید کنند. این روش تایید دادهها، در مقایسه با یک پایگاهداده یا صفحه گسترده مستقل، جایی که یک نهاد میتواند بدون نظارت جمعی تغییراتی را ایجاد کند، به نام اجماع شناخته میشود.
به عنوان مثال در بلاکچین شبکه بیتکوین گرهها برای پردازش تراکنشها نیاز به حل معادلات پیچیده ریاضی بر اساس الگوریتم هشینگ بلاکچین بیت کوین دارند. با اینحال، لازم به ذکر است که شبکههای بلاکچینی در برخی جنبههای حیاتی امنیت، متفاوت هستند و باتوجهبه نوع روش اجماع در بین گرههای آنها، میزان امنیت آنها متفاوت است.
الگوریتم (مکانیسم) اجماع در بلاکچین چیست؟
در سیستمهای بلاکچینی، الگوریتمهای اجماع (Consensus Algorithms) به مجموعهای از قوانین یا دستورات گفته میشود که گرههای شرکتکننده در شبکه را قادر میسازند، روی وضعیت مشترک شبکه به توافق برسند؛ این الگوریتمها برای اطمینان از اینکه همه گرهها در شبکه معتبر هستند و دادههای درستی به شبکه اضافه میکنند، در نظر گرفته شدهاند.
برای درک بهتر، اجازه دهید الگوریتم اجماع شبکه بلاکچین را با ذکر یک مثال توضیح دهیم:
فرض کنید که قرار است اعضای یک گروه، روی یک موضوع خاص به توافق برسند و یک دستور کار کلی تعیین کنند. این توافق باید به نفع تمام اعضای گروه باشد و همه در رد یا تائید آن دخیل باشند. اگر دستور کار کلی توسط همه اعضای گروه به تصویب برسد و روی آن توافق کنند، آنگاه این توافق، پروتکل یا الگوریتم اجماع نامیده میشود.
در فناوری بلاکچین نیز اگر همه بلوکها در رابطه با وضعیت دادهها (مثلا اضافه شدن یک بلوک جدید به زنجیره یا هر تغییر دیگری) به یک توافق و تفاهم برسند، الگوریتم اجماع بین آنها برقرار شده است. برای این موضوع الگوریتمهای مختلفی طراحی شده که اثبات کار (POW) یا اثبات سهام (POS) از اصلیترین آنها هستند. به طور کلی اجماع یعنی هیچکس نتواند تقلب کند. در حالی هر کسی کار خود را درست انجام دهد، شبکه به او پاداش داده میشود. اگر یک عضو گروه بخواهد تقلب کند همه متوجه میشوند.
هدف اصلی از الگوریتم اجماع در بلاکچین امنیت و شفافیت است. همه کاربران به اطلاعات بلاکچین دسترسی دارند. اما برای تائید شدن واقعی و صحیح بودن یک تراکنش نیاز به الگوریتمهای اجماع است.
کاربرد روش اجماع در بلاکچین چیست؟
به طور کلی، میتوان گفت که هدف از وجود الگوریتمهای اجماع در فناوری بلاکچین، دلایل کلیدی زیر است:
- این الگوریتمها با جلوگیری از کنترل شبکه توسط عوامل مخرب، تضمین تراکنشهای معتبر و عملکرد روان شبکه، امنیت را فراهم میکنند.
- آنها با حصول اطمینان از اجماع همه گرهها در مورد اعتبار تراکنش، به عدم تمرکز کمک کرده و از متمرکز شدن جلوگیری میکنند.
- الگوریتمهای اجماع، شفافیت را با قابل مشاهده کردن تمام تراکنشها در بلاکچین افزایش میدهند و ردیابی و جلوگیری از فعالیتهای جعلی را آسان میکنند.
- روشهای اجماع، با اجازه دادن به گرهها برای توافق سریع در مورد اعتبار تراکنش و اضافهکردن بلاکهای جدید به بلاکچین، کارایی را بهبود میبخشند.
انواع مختلف الگوریتمهای اجماع در بلاکچین
روشها و حالتهای زیادی برای به توافق رسیدن گرههای شرکتکننده در یک شبکه بلاکچینی وجود دارند.
- اثبات کار (Proof-of-Work)
- اثبات سهام (Proof-of-Stake)
- اثبات سهام واگذار شده (Delegated Proof-of-Stake)
- اثبات سهام اجاره شده (Leased Proof-Of-Stake)
- اثبات زمان سپری شده (Proof of Elapsed Time)
- تحمل خطای بیزانسی عملی (Practical Byzantine Fault Tolerance)
- تحمل خطای بیزانسی سادهشده (Simplified Byzantine Fault Tolerance)
- تحمل خطای بیزانسی تفویضشده (Delegated Byzantine Fault Tolerance)
- گرافهای غیرچرخهای هدایت شده (Directed Acyclic Graphs)
- اثبات فعالیت (Proof-of-Activity)
- اثبات اهمیت (Proof-of-Importance)
- اثبات ظرفیت (Proof-of-Capacity)
- اثبات سوزاندن (Proof-of-Burn)
- اثبات تاریخچه (Proof-of-History)
بیشتر بخوانید: هش ریت یا نرخ هش به چه معناست؟
کلید عمومی و کلید خصوصی در بلاکچین
از آنجایی که مهمترین ویژگی تکنولوژی بلاکچین امنیت است در آن از مفاهیم مختلف رمزنگاری استفاده میشود که اصلیترین آنها، کلید خصوصی و عمومی است. کلیدهای عمومی برای رمزگذاری اطلاعات استفاده میشود. در حالی که کلید خصوصی برای رمزگشایی اطلاعات مورد استفاده قرار میگیرد. کلید عمومی مشابه آدرس ایمیل یا شماره کارت بانکی است و همه میتوانند از آن اطلاع داشته باشند. اطلاع داشتن از آن نیز مشکلی برای دادهها ایجاد نمیکند. یعنی امکان تقلب و دسترسی به اطلاعات مهم توسط دیگر کاربران وجود ندارد. اما کلید خصوصی مانند پسورد ایمیل یا رمز کارت بانکی است و دسترسی به آن به معنای دسترسی به همه اطلاعات مهم است.
رمزگذاری معمولاً به دو صورت کلی انجام میشود:
- رمزگذاری متقارن
- رمزگذاری نامتقارن
رمزگذاری متقارن یعنی کلید رمزگذاری و رمزگشایی اطلاعات یکسان است. مثل کلید دربِ یک اتاق که با آن، درب را قفل میکنید و با همان کلید نیز قفل آن را باز میکنید. اما در رمزنگاری نامتقارن از دو کلید استفاده میشود.
یک کلید عمومی که برای درخواست یا تائید معامله است و دیگری کلید خصوصی که برای رمزگشایی پیامها یا دادههای معامله مورد استفاده قرار میگیرد. به طور کلی هدف اصلی رمزنگاری روی اطلاعات، اطمینان از شناسایی و محرمانگی در ارسال یک پیام است. پروتکل رمزنگاری در بلاکچین بر اساس سیستم هشینگ است.
فرض کنید شخص “الف” میخواهد به شخص “ب” یک بیت کوین ارسال کند. شخص “الف” با استفاده از کلید عمومی معامله را رمزگذاری میکند و برای شخص “ب” میفرستد. شخص “ب” نیز با کلید خصوصی خود، معامله را تائید و رمزگشایی میکند.
به طور کلی هر کلید عمومی یک کلید خصوصی دارد. در نظر داشته باشید که کلید عمومی و خصوصی اعداد بسیار طولانی هستند که باید در حفظ و نگهداری آنها کوشا باشید.
انواع بلاکچین چیست: مزایا و معایب هر کدام را بشناسید
بهطورکلی، بلاکچینها در دو دسته بدون مجوز (Permissionless) و مجوزدار (Permissioned) تقسیم میشوند. از آنجاییکه کاربرد اصلی بلاکچین انجام تراکنشها در یک شبکه امن است؛ با استفاده از این فناوری توسعهدهندهها میتوانند به روشهای مختلفی امنیت تراکنشها را تامین کنند. آنها میتوانند از یک شبکه خصوصی و با دسترسی تعداد محدودی از گرهها استفاده کنند یا یک شبکه عمومی نظیر بلاکچین بیتکوین ایجاد کرده و هر کسی بتواند به یک گره از آن تبدیل شود. در این قسمت با انواع بلاکچینها از نظر امنیت آشنا خواهید شد.
۱. شبکههای بلاکچین عمومی (Public blockchain networks)
در یک بلاکچین عمومی هر کسی میتواند به شبکه بپیوندد و در آن مشارکت کند، البته با این شرط که هویت واقعی او ناشناس باقی میماند و از اسم مستعار خود در شبکه استفاده میکند. یک بلاکچین عمومی از رایانههای متصل به اینترنت برای تایید تراکنشها و دستیابی به اجماع استفاده میکند.
مزایای بلاکچینهای عمومی:
- قابلاعتماد بودن: برای تشخیص هر نوع تقلبی، الگوریتمهایی وجود دارد. لازم نیست شرکتکنندگان نگران سایر گرههای شبکه باشند.
- امنیت بالا: این نوع شبکهها از نظر اندازه بزرگ هستند و رشد میکنند؛ زیرا دسترسی به آنها برای عموم آزاد است. بنابراین در یک اندازه بزرگ، توزیعشدگی بیشتر خواهد بود که به نوبه خود امنیت را بیشتر میکند.
- استفاده از نام مستعار: این نوع بلاکچینها امکان انجام تراکنش را بدون افشای هویت واقعی شما میسر میکنند.
- غیرمتمرکز بودن: یک یا چند نهادی مرکزی وجود ندارد که شبکه را حفظ و کنترل کند، در عوض هر کاربر یک کپی از دفترکل دارد.
معایب بلاکچینهای عمومی:
- زمان پردازش زیاد: سرعت فرایند انجام تراکنشها در این نوع شبکهها به دلیل اندازه بزرگ آنها، تقریبا کند است. تایید هر گره و به اجماع رسیدن شبکه فرایندی بسیار زمانبر خواهد بود.
- مصرف انرژی: بلاکچینهای عمومی اغلب از مکانیزم اجماع اثبات کار استفاده میکنند که مصرف انرژی بالایی دارد. همچنین برای شرکت در شبکه احتمالا به سختافزار کامپیوتری گران قیمتی نیاز است.
- پذیرش قانونی: در این نوع شبکهها هیچ مرجع یا نهاد مرکزی وجود ندارد؛ بنابراین دولتها ممکن است خیلی استقبال نکنند یا به دنبال راهحلهای جایگزین باشند.
موارد استفاده بلاکچینهای عمومی:
شبکههای مبتنی بلاکچینهای عمومی با مکانیزمهای اثبات کار یا اثبات سهام ایمن میشوند و میتوان از آنها برای جابهجایی سیستمهای مالی سنتی استفاده کرد. جنبه پیشرفتهتر این بلاکچینها، قراردادهای هوشمند است که شبکه را قادر میسازد تا از تمرکز زدایی پشتیبانی کند. نمونههایی از بلاکچین عمومی بیتکوین و اتریوم هستند. اما برای موارد استفاده سازمانی، بخصوص برای سازمانیهای امنیتی خیلی تقاضا ندارند.
۲. شبکههای بلاکچین خصوصی (Private blockchain networks)
یک شبکه بلاکچین خصوصی، مشابه بلاکچینهای عمومی یک شبکه همتا به همتا غیرمتمرکز است. با این تفاوت که یک سازمان خاص، شبکه و افرادی را که مجاز به مشارکت، اجرای پروتکل توافقی و نگهداری دفترکل توزیع شده هستند، کنترل میکند. به همین دلیل، این نوع بلاکچینها بهاندازه بلاکچینهای عمومی غیرمتمرکز نیستند و فقط گرههای منتخب میتوانند در این فرایند شرکت کنند، و آن را نسبت به سایرین امنتر کنند.
مزایا بلاکچینهای خصوصی:
- سرعت بالا: سرعت پردازش و انجام تراکنشها به دلیل حجم کم و ازدحام کم شبکه بالا است. همچنین تایید هر گره زمان کمتری میبرد.
- مقیاسپذیرتر: شبکههای خصوصی معمولا مقیاسپذیری بالای دارند. زیرا یک سازمان یا نهاد شبکه را کنترل و افراد را مجاز به مشارکت میکند و نیازی به حل معماهای پیچیده، مانند الگوریتم استخراج شبکه بیتکوین نیست.
- سطح بالای در حفظ حریم خصوصی: این نوع شبکهها چون عمومی نیستند، سطح حریم خصوصی را به دلایل محرمانگی، نسبت به نوع قبل افزایش دادهاند.
معایب بلاکچینهای خصوصی:
- امنیت نسبتا کم: تعداد گرهها در شبکههای خصوصی محدود است؛ بنابراین احتمال دستکاری وجود دارد. به همین دلیل، نسبت به بلاکچینهای اثبات کار و عمومی آسیبپذیرتر هستند. همچنین از آنجاییکه تعداد گرهها در این نوع شبکهها نسبتا کم است، اگر بعضی از آنها آفلاین شوند، کل سیستم بلاکچین میتواند به خطر بیفتد.
- تقریبا متمرکز: اعتمادسازی به دلیل ماهیت مرکزی آن یکی از معایب اصلی است. سازمان یا نهاد کنترلکننده میتوانند از موقعیت خود سواستفاده کند.
موارد استفاده بلاکچینهای خصوصی:
اگر شرایط امنیت و نگهداری مناسبی در سیستمهای مبتنی بر بلاکچینهای خصوصی فراهم شود، این نوع بلاکچینها میتوانند یک گزینه عالی برای ایمنسازی اطلاعات بدون قرارگرفتن در معرض دید عموم واقع شوند؛ بنابراین شرکتها میتوانند از آنها برای حسابرسی داخلی، رای گیری و مدیریت داراییهای محرمانه خود استفاده کنند. پروژههای هایپرلجر (Hyperledger) و کوردا (Corda) دو نمونه از شبکههای مبتنی بر بلاکچینهای خصوصی هستند.
۳. بلاکچینهای ترکیبی (Hybrid Blockchain)
این نوع بلاکچینها ترکیبی از شبکههای خصوصی و عمومی هستند که بخشی از شبکه توسط یک گره خاص کنترل میشود و بخش دیگر بهعنوان یک بلاکچین عمومی قابل در دسترس خواهد بود. در این نوع شبکهها، دسترسی کاربران به اطلاعات از طریق قراردادهای هوشمند است.
مزایا بلاکچینهای ترکیبی:
- الگوریتم توزیعپذیری خاص: مهمترین مزیت این نوع بلاکچینها ماهیت ترکیبی آنهاست؛ طوری که از طریق عوامل خارج از شبکه قابل هک نیستند، زیرا حداقل 51 درصد از کاربران به شبکه دسترسی ندارند.
- هزینه انجام تراکنشها: تراکنشها دارای فی (هزینه کارمزد) نسبتا پایینی هستند، زیرا تنها تعداد کمی از گرهها وظیفه تایید تراکنشها را برعهده دارند و نیاز به تاییدیه گرفتن از همه گرهها نیست.
- طراحی قانونپذیر: بسیار قابلتنظیم هستند و همچنان یکپارچگی، امنیت و شفافیت را حفظ میکند.
- انعطافپذیری و سازگاری: شبکه میتواند شرکتکنندگان در بلاکچین را انتخاب کند و تصمیم بگیرد که کدام تراکنشها عمومی و کدام خصوصی بمانند.
معایب بلاکچینهای ترکیبی:
- کارایی: اغلب توسعهدهندهها و سازمانها در موقعیتی نیستند که بلاکچینهای ترکیبی را پیادهسازی کنند، زیرا در کارایی و نگهداری آن با مشکل مواجه هستند.
- شفافیت شرطی: این احتمال وجود دارد که شخصی بتواند اطلاعات خود را در بلاکچین مخفی کند. اما اگر کسی بخواهد از طریق یک بلاکچین ترکیبی دسترسی به اطلاعات او داشته باشد، بستگی به گره کنترل کننده دارد که اجازه بدهند یا خیر.
- انگیزه کم برای فعالیت در بخش عمومی آن: این نوع بلاکچینها به دلیل اکوسیستم بسته خود، فاقد انگیزه عمومی برای مشارکت در شبکه هستند.
موارد استفاده بلاکچینهای ترکیبی:
سیستمهای مبتنی بر این نوع بلاکچینها راهحل بهتری برای صنعتهای مانند مراقبتهای بهداشتی، دولتها، املاک و مستغلات، شرکتهای مالی و… ارایه میدهد؛ زیرا در این نوع شبکهها روشهای پیادهسازی میشوند که طبق آنها دادهها بهصورت عمومی قابلدسترسی هستند، اما بهصورت خصوصی محافظت میشوند. نمونههایی از بلاکچین ترکیبی شبکه ریپل (XRP) هستند.
برای آشنایی بیشتر با اصطلاحات به کار رفته در این نوشته به صفحه اصطلاحات ارز دیجیتال مراجعه نمایید!
۴. بلاکچینهای کنسرسیومی (Consortium blockchains)
این حالت نیز وجود دارد که چند سازمان با یکدیگر مسئولیت حفظ یک بلاکچین را عهده بگیرند؛ این سازمانهای از پیش انتخاب شده به یک اندازه در کنترل شبکه قدرت دارند و توافق آنهاست که تعیین میکند چه کسی میتواند تراکنشها را ارسال کند یا به دادهها دسترسی داشته باشد. این نوع شبکهها بهعنوان یک رویکرد خلاقانه شناخته میشوند که نیازهای سازمانها و کسبوکارها را برطرف میکند. همچنین به آنها بلاکچین فدرال (Federated Blockchain) میگویند، زیرا بیش از یک سازمان شبکه را مدیریت میکند.
مزایا بلاکچینهای کنسرسیومی:
- سرعت بالا: تعداد محدودی از کاربران تاییدیهها را سریع انجام میدهند که منجر به سرعت بالای شبکه خواهد شد.
- حفظ مزیت غیرمتمرکز بودن: در این نوع بلاکچینها، سازمانهای متعددی میتوانند شرکت کنند و شبکه را در هر سطحی غیرمتمرکز کنند.
- حفظ حریم خصوصی: اطلاعات بلاکهای بررسی شده برای عموم ناشناخته است. اما هر عضوی که به بلاکچین تعلق دارد، میتواند به آن دسترسی داشته باشد.
معایب بلاکچینهای کنسرسیومی:
- شفافیت: احتمال تخلف سازمانهای کنترلکننده وجود دارد و آنها ممکن است اطلاعات را از کاربران مخفی کنند.
- آسیبپذیری: اگر تعداد کمی از گرهها به خطر بیفتند، احتمال آسیبپذیری در این نوع شبکهها نسبت به بلاکچینها عمومی بیشتر است.
موارد استفاده بلاکچینهای کنسرسیومی:
شبکههای مبتنی بر بلاکچینهای کنسرسیومی، دارای پتانسیل بالایی در مشاغل، بانکها و سایر پردازشگرهای پرداخت هستند، زیرا تقریبا یک راهحل فدرالیسم ایدهآل برای استفاده ارایه میدهند. نمونههایی از این نوع بلاکچینها، دو پروژه ارز دیجیتال تندرمینت (Tendermint) و مولتی چین (Multichain) هستند.
کاربرد بلاکچین چیست؟
فناوری بلاکچین برای اهداف مختلفی، از ثبت و ذخیره دادههای تراکنشها در دنیای رمزارزها گرفته تا ارایه خدمات مالی و مدیریت سیستمهای رایگیری استفاده میشود. در ادامه به معرفی کاربردهای این فناوری در دو بخش کاربرد بلاکچین در دنیای رمزارزها و کاربرد بلاکچین فراتر از ارزهای دیجیتال خواهیم پرداخت.
در فضای ارزهای دیجیتال نقش بلاکچین چیست؟
در این برهه از زمان، رایجترین و شناختهشدهترین کاربرد فناوری بلاکچین در صنعت ارزهای رمزنگاری شده است. بلاکچین به عنوان ستون فقرات اغلب ارزهای دیجیتال بهویژه، بیتکوین و اتریوم در نظر گرفته میشود. هنگامی که کاربران این نوع داراییها اقدام به خرید، فروش یا مبادله رمزارزها میکنند، سابقه تراکنش آنها در بلاکچین ثبت میشود. همچنین فناوری بلاکچین است که امنیت، شفافیت و اقتدار تراکنشهای آنها را پوشش میدهد.
هرچه مردم بیشتر از ارز دیجیتال استفاده کنند، بلاکچین میتواند گستردهتر شود. اما در حال حاضر، ازآنجاییکه این نوع داراییها اغلب نوسانهای قیمتی زیادی را تجربه میکنند، به پذیرش عمومی همه کسبوکارها برای خرید کالا یا ارايه خدمات نرسیدهاند. بااینوجود، برخی توسعهدهندهها و کارشناسان معتقدند که این وضعیت در حال تغییر است؛ زیرا برخی مشاغل و شرکتهای نهادی مانند پی پال (PayPal) تمایل دارند که خدمات پولی با ارزهای دیجیتال ارایه دهند. این امر میتواند بلاکچین را به یک ابزار کاربردی برای خردهفروشان تبدیل کند.
برای مطالعه بیشتر مقاله بهترین ارز دیجیتال برای سرمایه گذاری 2023 را مطالعه کنید.
در دنیای فراتر از رمزارزها، نقش بلاکچین چیست؟
علاوه بر صنعت رمزارزها، بخشها مختلف دیگری میتوانند از این فناوری بهرهمند شوند. در زیر برخی از این حوزهها که پتانسیل استفاده از نوآوری بلاکچین را دارند، معرفی شدهاند.
کاربرد بلاکچین در صنعت بانکداری
فراتر از ارزهای دیجیتال، بلاکچین میتواند برای پردازش تراکنشهای بانکی مانند جابهجایی ارزهای فیات (دلار، یورو، ریال و…) استفاده شود. یک سیستم بانکداری مبتنی بر بلاکچین میتواند خیلی سریعتر و کمهزینهتر از روشهای سنتی این حوزه که از طریق یک بانک یا موسسه مالی امروزی استفاده میشود، به کاربران خود خدمات دهد. همچنین تراکنشها در این روش جدید، میتواند خارج از ساعات کاری و بهصورت عادی پردازش شوند. حتی ممکن است برای شرکت در یک سیستم بانکداری بلاکچینی نیازی به ارایه اطلاعات هویتی نباشد و حریم خصوصی افراد حفظ شود، چیزی که در سیستمهای فعلی بانکداری وجود ندارد.
استفاده از بلاکچین در نقلوانتقال مالکیت داراییها
بلاکچین همچنین میتواند برای ثبت و انتقال مالکیت داراییهای مختلف استفاده شود. در حال حاضر، این فناوری برای داراییهای دیجیتال مانند NFT ها که نشاندهنده مالکیت هنر و داراییها تعویض ناپذیر هستند، بسیار محبوب است. با اینحال، بلاکچین میتواند برای پردازش مالکیت داراییهای واقعی مانند سند املاک و وسایل نقلیه نیز استفاده شود.
دو طرف یک معامله در دنیای داراییهای واقعی و فیزیکی نظیر املاک و مستغلات میتوانند توافق معامله را در بلاکچین تکمیل و ثبت کنند. در نظر داشته باشید که بلاکچین تغییرناپذیر است و برای همیشه سوابق را نگه میدارد. با استفاده از این فرایند، آنها میتوانند سند ملک را فورا بهروزرسانی کنند و نیازی به ارسال مدارک به شهرداری یا نهاد محلی ناظر، بهصورت دستی برای انتقال سند نباشد.
کاربرد بلاکچین در قراردادهای هوشمند
یکی دیگر از نوآوریهای بلاکچین، قراردادهای خوداجرا یا خودکار هستند که معمولا «قراردادهای هوشمند» (Smart Contracts) نامیده میشوند. این نوع قراردادها طوری طراحی شدهاند که پس از برآوردهشدن یک سری شرایط از پیش تعیین شده، به طور خودکار اجرا میشوند؛ زمانی که خریدار و فروشنده تمام پارامترهای تعیین شده برای معامله را فراهم کردند، امکان پرداخت برای کالا فورا آزاد میشود.
در زمینه قراردادهای هوشمند، فناوری بلاکچین برای خودکارسازی دستورالعملهای قانونی، بسیار کارآمد است. یک قرارداد هوشمند قانونی میتواند نیاز اشخاص ثالث برای تایید عملکرد را به حداقل برساند یا ترجیحا حذف کند.
در نظارت بر زنجیره تامین
کسبوکارهای فعال در زنجیرههای تامین شامل مقادیر انبوهی از اطلاعات هستند، بهویژه زمانی که کالاها از یک نقطه جهان به نقطه دیگر هدایت میشوند. با روشهای سنتی ذخیرهسازی دادهها، ردیابی منبع مشکلاتی مانند کالاهای بیکیفیت فروشندهها، در این حوزه بسیار دشوار است. ازآنجاییکه ذخیره دادهها در بلاکچین ردیابی و مراجعه به آنها را بسیار آسان کرده است، این فناوری نظارت بر زنجیرههای تامین را راحتتر میکند.
امروزه کسبوکارها و راهحلهای زیادی که در صنعت زنجیره تامین فعالیت میکنند به استفاده از بلاکچین روی آوردهاند. از جمله میتوان به روش IBM Food Trust اشاره کرد که از فناوری بلاکچین برای ردیابی مواد غذایی از برداشت تا مصرف استفاده میکند؛ این روش یک تاریخچه امن، مشترک و مجاز از تراکنشها ایجاد میکند. سپس بهصورت بیسابقهای، داشتن یک گزارش کامل در طول هر مرحله از زنجیره تامین مواد غذایی را امکانپذیر میکند و از این طریق، سطوح جدیدی از اعتماد و شفافیت را فراهم میکند.
· استفاده از بلاکچین در سیستمهای مبتنی بر رای گیری
توسعهدهندههای فناوری بلاکچین به دنبال راههایی برای اعمال این فناوری در جهت جلوگیری از تقلب در سیستمهای مبتنی بر رای گیری نظیر انتخابات ریاستجمهوری هستند. در تئوری، رای گیری مبتنی بر بلاکچین به مردم اجازه میدهد تا آرایی را ارسال کنند که نمیتوان آنها را دستکاری کرد. همچنین این فناوری میتواند نیاز به جمعآوری دستی و تایید اوراق رای کاغذی را از بین ببرد.
تفاوت بلاکچین و بیت کوین
بیت کوین یک ارز دیجیتال است که بر بستر بلاکچین فعالیت میکند. پس سؤال آیا بلاکچین همان بیت کوین است، مثل این است که بپرسیم آیا ویندوز همان کامپیوتر است؟ یا آیا گوگل همان اینترنت است؟ مسلما خیر. اطلاعات و دادههای مربوط به تراکنشهایی که برای ارز دیجیتال بیت کوین انجام میشود در شبکه بلاکچین تائید و رمزگذاری میشوند. بنابراین این دو از نظر ماهیت به طور کلی با یکدیگر متفاوتاند اما از لحاظ کارکردی به هم مرتبط و وابسته هستند.
بیشتر بخوانید: بیت کوین چیست
بلاکچین و بیت کوین همچنین از لحاظ غیرمتمرکز بودن و توزیع شده بودن نیز با هم شباهت دارند. بلاکچین فناوری پایهای است که در بیت کوین استفاده شده و در ابتدا به طور خاص برای بیت کوین توسعه یافته بود. بنابراین، میتوانیم اینگونه بگوییم که بیت کوین اولین نمونه عملی از بلاکچین است و بدون بلاک چین، بیت کوین وجود نخواهد داشت. به همین دلیل است که این دو نام اغلب به جای یکدیگر استفاده میشوند.
چشمانداز توسعه بلاکچین در آینده
بلاکچین پتانسیل این را دارد که کسبوکارها را از چالشهای ناشی از روشهای سنتی نجات دهد و آنها را به راهحلهای ایمنتر و سریعتری مجهز کند. این فناوری مزایای زیادی از جمله: دقت بالا در انجام تراکنش، بدون نیاز به واسطه، امنیت اضافی، دسترسی به روشهای کارآمدتر و امکان استفاده عمومی (تبعیض قايل نشدن در نژاد، ملیت، مذهب، منطقه جغرافیایی و…) را با خود به همراه دارد. با اینوجود، در حال حاضر پروژههای بلاکچینی با چالشهایی نیز مواجه هستند که میتوان به مواردی مانند محدودیتهای قانونگذاری، وجود کلاهبرداری و مقیاسپذیری کم نسبت به روشها سنتی اشاره کرد.
نحوه سرمایهگذاری در بلاک چین
امکان سرمایهگذاری مستقیم یا خرید بلاکچین وجود ندارد، چون این نوآوری یک تکنولوژی است که در دیگر سیستمها مورد استفاده قرار میگیرد. بااینحال، میتوانید در پروژهها و شرکتهایی که به استفاده از این فناوری پرداختهاند، سرمایهگذاری کنید. برخی تحلیلگران معتقدند که سادهترین راه برای سرمایهگذاری در بلاکچین، خرید رمزارزهایی مانند بیتکوین، اتریوم، سولانا و … است.
بلاکچین، تکنولوژی آینده
بلاکچین، دارای ویژگیهای منحصربهفردی است که آن را با همه تکنولوژیهای قبل از خود متمایز میکند. به طور مثال پس از ذخیرهسازی اطلاعات در بلاکچین امکان هرگونه تغییر روی دادهها از بین میرود تا امنیت آن را تا حد زیادی افزایش دهد.
خیر. کوچکترین تغییر در اطلاعات هش شده، باعث تغییر در کل بلوک میشود. از آنجایی که اطلاعات کلی بلوکها قابل رؤیت است، به سرعت هر گونه هک با فعالیت غیرمجاز شناسایی میشود. از این رو امنیت آن تا حد بسیار زیادی بالا است.
از آنجایی که میتوان شبکه بلاکچین را برنامهی بزرگ دانست، از این رو اکثر زبانهای برنامهنویسی (مانند پایتون، جاوا، سالیدیتی و … ) قابلیت استفاده برای توسعه آن را دارند.